Неолиберална тврдина или кејнзијански пробив?
Последната одлука на Трамп да воведе сеопфатни царини за увоз на речиси сите производи во САД предизвика силен одговор на светската економска сцена.
Додека некои го сметаат за неприкосновен заштитник на американските работници и индустрија, други тврдат дека тој ризикува да се врати во период сличен на катастрофалните протекционистички политики од 1930-тите.
Оваа ескалација дојде откако Трамп најави „масивни реципрочни царини“ за кои вели дека ќе донесат поеднаква глобална трговија.
Сепак, и покрај верувањето дека таквата политика ќе го намали надворешно трговскиот дефицит и „конечно ќе ја заштити Америка од експлоатација“, мноштво актери, од странски влади до големи и мали американски компании, предупредуваат на сериозни последици.
Се верува дека зад Трамп стои група моќни економисти кои се убедени дека деиндустријализацијата на САД и огромниот американски увоз се главната причина за економската нееднаквост во земјата.
Некои од овие советници веруваат во старата парадигма дека преку царинската заштита домашното производство се издигнува од пепелта и дека се отвораат милиони работни места.
Таквата гледна точка, иако најмногу оспорувана во современиот свет, има долга традиција во САД - историски, протекционизмот не е странско решение за зајакнување на „националната економија“.
Трамп, кој зборуваше за „нефер странски конкуренти“ и потребата „Америка да се стави на прво место“ од 1980-тите, конечно доби шанса да ги спроведе тие идеи во голем обем.
Од друга страна, токму од редовите на мејнстрим неолибералните левичарски економисти, како и од меѓународните организации како што е Светската трговска организација, се слушаат најгласните предупредувања.
Тие тврдат дека тарифите би можеле нагло да ја зголемат цената на увезените компоненти што американските производители ги користат во голем број денес - сè, од електронски делови до автомобилска опрема.
Како резултат на тоа, крајните цени на готовите американски производи би се зголемиле, како на домашниот така и на странските пазари, што би предизвикало американските компании да ја загубат својата конкурентска предност.
Исто така, постои закана од одмазда: азиските и европските партнери веќе најавија планови за контрамерки, а американските предводници на извозот, од земјоделството до високотехнолошкиот сектор, исто така, може да настрадаат.
Во овој вител, просечниот американски потрошувач би можел најмногу да настрада преку повисоките цени на стоките за широка потрошувачка.
Економските школи кои сочувствуваат со потезите на Трамп не мора да припаѓаат на главните академски струи.
Иако ретко ќе најдете класични либерали кои се за високи царини, во неговиот тим има таканаречени „национален развој“ и „палео-конзервативни“ застапници.
Тие веруваат дека глобализацијата во нејзината сегашна форма ја уништи американската индустриска база и ја претвори Америка во увозник кој е опасно зависен од странски добавувачи.
За нив, протекционизмот е легитимно средство за ревитализација, додека тие го игнорираат ризикот од лансирање на верижна реакција на контрамерки.
Додуша, интересно е да се забележи дека некои теоретичари од „старата“ кејнзијанска ориентација сметаат дека изолираната царинска политика, заедно со силните државни инвестиции, може да го поттикне растот на домашната побарувачка.
Но, тие предупредуваат и дека царинската војна често има спротивен ефект доколку се спроведе самостојно и со премала координација.
Не треба да се игнорираат ниту специфичните политички интереси на главните играчи на светската сцена.
Европската унија, Кина, па дури и Јужна Кореја најмногу изразуваат незадоволство, но секоја на свој начин се обидува да ги добие најдобрите можни преговарачки позиции.
Пекинг вели дека американските царини ги прекршуваат клучните правила на меѓународната трговија, додека се закануваат дека ќе воведат свои казнени тарифи за американските производи, особено во секторите кои се чувствителни на САД, како што се високата технологија и земјоделството.
Истото важи и за Европската Унија, која веднаш најави дека ќе одговори на сличен начин, таргетирајќи познати брендови и индустрии за да изврши политички притисок врз Вашингтон.
На крајот на краиштата, додека некои земји веќе скокаат со идејата „подобро да преговараат отколку да војуваат со тарифи“, не е јасно колку би можеле да постигнат наспроти немилосрдната реторика на администрацијата на Трамп „земи или остави“.
Геополитички гледано, оваа политика на Трамп дополнително ги оддалечува САД од традиционалните сојузници во време кога би можело да биде клучно да се соработува на други полиња - од енергија до климатски промени.
Европа секако не сака да го следи американскиот модел на протекционизам, не само од економски причини, туку и поради верувањето дека натамошниот глобален расцеп може да има пошироки импликации за мирот и стабилноста.
Овде доаѓа во игра прашањето за глобалната финансиска архитектура: ако САД продолжат да воведуваат тарифи и санкции (понекогаш еднострано), другите актери би можеле да ја забрзаат дедоларизацијата и да се потпрат на регионалните трговски блокови.
Токму овој страв, дека тарифите нема да бидат само економско, туку и геополитичко оружје, ги наведува уште поконзервативните европски политичари да избегнат да се поклонуваат на Вашингтон и да се грижат за сопствените стратешки интереси.
За американската домашна политичка сцена ова е ризичен потфат.
Земјоделците од среднозападните држави, кои традиционално се силна база на конзервативниот електорат, би можеле да се свртат против Трамп доколку, на пример, се соочат со губење на пристапот до големите странски пазари или одмазда во форма на контратарифи.
Од поскапување на суровините стравуваат и малите и средни компании.
Од друга страна, Трамп и неговиот тесен круг советници се убедени дека земјата може да се бори за дарежливи отстапки: тие веруваат дека многумина ќе се „тркаат“ нудејќи попусти, квоти и разни отстапки само за да останат на огромниот американски пазар.
Првите сигнали од Белата куќа покажуваат дека повеќе од 50 земји веќе „стапиле во контакт со Вашингтон“ во потрага по специјални договори.
Сепак, впечатокот е дека преговорите се одвиваат во атмосфера на темпирана бомба.
Берзанските индекси веќе ги почувствуваа негативните последици; иако понекогаш се чини дека има кратко закрепнување кога земјите ја објавуваат својата подготвеност за компромис, реакциите на пазарот остануваат нестабилни.
Сепак, голем број инвеститори стравуваат дека може да избие долгорочен и интензивен трговски спор.
Ова е особено опасно во време кога глобалната економија сè уште не е целосно закрепната од последиците од пандемските шокови, со проблеми во синџирите на снабдување и зголемена инфлација во многу земји.
Спротивно на вообичаените критики, постојат и радикални антиглобалистички струи кои го поддржуваат Трамп.
Интересно е како овде се обединуваат некои леви и десни „екстремни“ дискурси - некои сакаат да ги отстранат САД од, како што велат, „неолибералната замка“ во која работната сила е недоволно платена, додека други се стремат кон старомоден изолационизам, верувајќи дека сите странски производи ќе бидат заменети со „чисто американски“.
Во исто време, малку внимание се посветува на фактот дека денешната економска меѓузависност е огромна: автомобилскиот гигант во Детроит зависи од компонентите од Тајван, а производителот на земјоделски машини од Илиноис од суровите полупроизводи од Латинска Америка.
Значајно е што и во кругот на Трамп има се повеќе врева.
Илон Маск, еден од најмоќните претприемачи и поранешен сојузник на Трамп, отворено ги критикува најстрогите поборници на тарифите кои би сакале целото производство и сите делови за автомобили да се преселат во САД.
Ова создаде типичен конфликт: иако Маск, како технолошки магнат, во принцип ја поддржува идејата „Америка на прво место“, тој е свесен дека не е можно да се преместат сите компоненти толку лесно, без да експлодира крајната цена.
Ваквите расколи би можеле само дополнително да го ослабат внатрешнополитичкиот консензус околу екстремната протекционистичка агенда.
Во практична смисла, ако сè остане како што е најавено, американските царини за широк спектар на стоки ќе се зголемат до 25 проценти.
Трговските партнери веќе смислуваат контрамерки - Европејците, Кинезите, но и земјите кои беа цврсто сојузници со САД, како Австралија и Јужна Кореја.
Оваа атмосфера на масовни потези „победа-изгуби“ опасно потсетува на верижните реакции што се случија пред Големата депресија.
Иако денешниот свет е поинаков, секој што ја знае историјата смртно се плаши од тој маѓепсан круг во кој, откако ќе се вжешти, никој не излегува победник.
Понатаму, Трамп прогласи еден вид „национална вонредна состојба“ во трговијата, што му дава алатки за брзо воведување тарифи без одобрение од Конгресот.
Ова ја легитимира, барем формално, драстичната трансформација на надворешната трговска политика, а критичарите предупредуваат дека овој потег ја заобиколува улогата на меѓународните тела кои ја регулираат светската трговија.
На удар се и сојузниците кои со години сметаат на американскиот пазар, навикнати на ниски бариери и програми за поттикнување.
Негодувањето расте во светот, а некои лидери - иако крајно незадоволни - сепак го најавуваат своето доаѓање во Вашингтон „со барања и понуди“.
Ова, според Трамп, би можело да биде клучниот адут за преговори, бидејќи му обезбедува позиција на доминација.
Останува да се види дали оваа широка протекционистичка политика ќе се исплати на американската економија или, напротив, ќе доведе до распаѓање на производните синџири, ослабена извозна побарувачка и инфлаторно влијание на домашниот пазар.
Традиционалните поддржувачи на слободната трговија се плашат дека земјата, во обид да ја „врати својата изгубена индустрија“, ќе ја коцка меѓународната репутација и трговските привилегии што ги изгради со децении.
Но, можеби е подеднакво интересно што во американското општество, кое претходно силно веруваше во глобалната размена, сега има растечка дебата за нова економска парадигма.
Некои сè уште гледаат опасна илузија која еден ден ќе се разбие во реалност, додека други, водени од геополитичките тензии, сметаат дека токму сега е моментот за голем економски пресврт и раскинување со глобализмот.
Ако Трамп истрае на овој пат, а сè покажува дека ќе го стори тоа, можеме да очекуваме уште пожестоки реакции надвор од САД.
Претставниците на владите и деловните здруженија, сакајќи да ја заштитат својата економска стабилност, веќе почнаа итно да бараат дупки во новите правила или начини за добивање „специјални зделки“.
Но, царинскиот ѕид, еднаш подигнат во толку широки размери, тешко може да се урне без горчливи последици.
Токму поради ова, многумина стравуваат дека експериментот на Трамп влегува во непозната територија - иако тој тврди дека само исправа „древна неправда“ и ја враќа старата индустриска слава на Америка.
Можеби најсилната иронија лежи во тоа што Трамп, за разлика од повеќето политичари, навистина се залага за такви идеи во последните четириесет години.
Сега, на врвот на моќта, тој конечно има можност да покаже дали тие се навистина одржливи или дали ќе го водат светот во нова ера на трговски конфликти, со крајни последици кои само целосно ќе ги знаеме.
(Vecer.mk VIA)
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
