Денес, Франција влезе во нова фаза на политичка криза: владата на премиерот Франсоа Бајру падна по гласањето за недоверба во Националното собрание. Владата што траеше само девет месеци беше соборена со огромно мнозинство откако Бајру го поврза сопствениот опстанок со план за штедење од 44 милијарди евра.
Тоа беше обид - и не успеа. Така, за помалку од две години, четвртата влада беше соборена, а институционалната „тлеечка блокада“ се претвори во отворена криза на редот. Претседателот Емануел Макрон сега мора да назначи петти премиер од 2022 година, без реална надеж дека некој ќе најде стабилно мнозинство во расцепкан парламент.
Расположението на улицата го одразува тоа.
Слоганите „Bloquons tout!“ („Да блокираме сè!“) повикуваат на генерален штрајк веќе на 10 септември, а синдикатите подготвуваат низа акции.
Сеќавањето на Жолтите елеци лебди над ситуацијата, со нов бран на негодување поради комбинацијата од инфлација, стагнација на платите и чувство дека граѓаните се принудени да прават жртви додека политичката елита не нуди никаков излез.
Опозицијата, од тврдокорната десница на Марин Ле Пен до тврдокорната левица околу „La France insoumise“, го прослави падот на „фантомската влада“. Ле Пен бара нови избори; засега, Макрон повторно одбива повторно распуштање.
Дали позицијата на Макрон е во опасност? Дали ќе го отслужи својот мандат?
Правно - не; политички - и те како.
Во Петтата Република, падот на премиерот не ја отстранува претседателската фотелја. Макрон останува шеф на државата и чувар на континуитетот, а Бајру и министрите можат да отслужат технички мандат до новата влада.
Но, политичкиот капитал на претседателот е искористен.
Тој ја поминува следната, а воедно и последната година од својот мандат како „патка во воздух“: без мнозинство, без убедлива стратегија и со фискална криза што го принудува да преземе мерки што ги отфрлија и левото и десното крило на парламентот.
Дефицитот е превисок, како и долгот, а кредитните агенции и пазарите нервозно гледаат.
Макрон постојано јасно ставаше до знаење дека нема да поднесе оставка - затоа, поверојатно е дека ќе „куца“ до 2027 година отколку дека ќе си замине. Но, тоа нема да спречи понатамошно намалување на влијанието во земјата и во Европа.
Дали се можни предвремени претседателски избори?
Во пракса - не.
Петтата Република не ја признава институцијата на „распуштање“ на претседателството - предвремените претседателски избори се одржуваат само ако самиот претседател поднесе оставка или во исклучителни уставни околности.
Макрон категорично го отфрла ова.
Преседанот на Де Гол од 1969 година не важи тука: денешната Елисејска палата смета на институционален штит и на отсуство на јасна алтернатива што би ја презела одговорноста во услови на фискална криза.
Затоа, предвремените претседателски избори се повеќе политичка желба на противниците отколку реална опција.
Како кризата влијае на француската посветеност кон Украина?
Надворешната и одбранбената политика во Франција е првенствено претседателски оддел, дури и во кохабитации.
Ова значи континуитет на основниот курс: поддршката за Киев и линијата на санкции против Русија ќе останат официјална политика.
Но, ефикасноста на таа политика слабее. Секој нов пакет воена помош, секоја прераспределба на буџетот - бара парламентарни раце, кои ги нема.
Техничка влада може да администрира, но не и да турка амбициозни иницијативи.
Во последните месеци, Макрон ја туркаше идејата за посилна европска безбедносна улога околу Украина, а сега му недостасува домашна поддршка и фискален простор.
Со други зборови, формалната поддршка останува, но може да стане побавна, пофрагментирана и поскромна - со резултат дека товарот за Источна Европа ќе падне повеќе врз Берлин, Варшава и Лондон.
Тука се отвора легитимна критика на курсот на Макрон: милитаризацијата без социјален консензус и со паралелно намалување на социјалната држава поттикнува отпор и создава контрапродуктивен ефект.
Левицата во Франција е јасна: дипломатијата, контролата на ескалацијата и сериозниот социјален штит се поефикасни од симболичното „преземање на водството“ во војната, особено кога тоа се плаќа со намалување на јавните услуги.
Дали Ле Пен ќе профитира?
Речиси сигурно.
Со години, Националното собрание се храни со замор кон „центристичкиот систем“ и чувство на несигурност.
Секој пад на владата во рамките на истата парламентарна аритметика го зајакнува нејзиниот наратив: „системот не функционира, дајте ни моќ“.
(Националното собрание) РН е внимателно дотеран - Марин Ле Пен настапува умерено, Џордан Бардела го дава „младото лице на компетентност“. Ова не ги брише противречностите: амбивалентност кон Украина, скептицизам кон европската одбрана и наводни врски со Москва.
Но, во политичка арена каде што центарот се урива, а левицата само се собира, десницата со јасна, емоционално едноставна порака природно расте.
Зошто владите толку често паѓаат?
Структурно: По 2022 година, Франција влезе во триполарна ера - левиот блок, центарот на Макрон и РН (националното собрание) се приближно еднакви, никој нема мнозинство.
За разлика од голем број северноевропски земји, Франција нема култура на големи коалиции.
Петтата Република е навикната или на доминација на претседателското мнозинство или на дисциплинирана кохабитација. Сега нема ниту едното ниту другото.
Владите се потпираат на импровизации и на озлогласениот Член 49.3, што ја фрустрира опозицијата.
И покрај нивните разлики, левицата и десницата редовно гласаат заедно за да ги победат буџетите за штедење.
И токму тоа е на маса: како да се задоволат фискалните правила и пазарите без понатамошни кратења? Секоја влада што предлага поостри ножици се соочува со „нож“ од двете страни.
Може ли левицата (Меланшон) конечно да профитира?
Може - ако ја претвори мобилизацијата во убедлива понуда од владата. Левиот спектар - од „La France insomimise“ до социјалистите и зелените до комунистите - веќе покажа дека може синергистички да победи во круг.
Она што недостасува е веродостојна програма поддржана од бројки: антирецесиска и фер даночна реформа (данок на вонредна добивка, прогресивно олеснување на работата), инвестиции во домување и јавни услуги и јасна линија на надворешна политика.
Меланшон и неговите колеги имаат шанса затоа што „средината“ на Макрон е истрошена, а десницата останува оптоварена со евроскептицизам и идентитетизам.
Но, за да го искористи тоа, на левицата ѝ е потребна дисциплина, заедничка архитектура на кандидати и профил на кадри подготвени да ги преземат министерствата. Прашањето е колку имаат денес...
Што следи институционално?
Макрон ќе се обиде да назначи премиер кој може да донесува закони „дел по дел“ – можеби техничар, можеби умерен конзервативец или социјалист кој склучува договори.
Ова се решенија за недели и месеци, а не за години.
Нови распуштања на парламентот не се исклучени на крајот на 2025 или 2026 година, кога тој проценува дека математиката е во негова корист.
Но, секоја следна епизода без мнозинство само го зајакнува впечатокот дека Петтата Република повеќе не гарантира стабилност во услови на триполарност.
Како заклучок - падот на владата на Бајру не е само епизода, туку симптом на подлабок распад
Макрон веројатно ќе го заврши својот мандат, но сè послабо - и со растечка цена дома и во Европа.
Ле Пен ќе продолжи да профитира од секоја грешка на центарот.
Aко Меланшон и неговите сојузници понудат сериозна, социјално праведна и геополитички одговорна програма, моментот на прекин може да стане момент на прелом.
Неколку пати во историјата, Франција родила политичка иновација од институционална криза.
Дали ова ќе се случи сега зависи и од тоа кој поубедливо ќе покаже дека знае како да ја води земјата без да го сече нејзиното социјално ткиво и без авантуризам на источните граници на Европа.
(Vecer.mk VIA)
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
