Една членка на НАТО ја избегнува својата посветеност на западната воена алијанса цела деценија. Станува збор за богатата Канада, која можеби нема да може да се извлече со тоа уште долго.

Во текот на изминатите неколку години, Отава стана одвоена во 32-члената алијанса - не успеа да ги исполни домашните воени цели, не ги исполни одредниците за финансирање нова опрема и нема планови. Тоа е став кој во голема мера ги фрустрира нејзините сојузници, од Белата куќа до Конгресот на САД и до главните градови низ Европа.

Тоа секако ќе биде во мислите на лидерите на членки кои се собраа во вторник во Вашингтон на самитот на НАТО, каде што се очекува да ја притиснат Отава за повеќе пари за одбрана - со јасно предупредување дека работите би можеле да станат многу полоши ако Доналд Трамп се врати во Белата куќа, пишува <a href="https://www.politico.com/news/2024/07/08/nato-summit-canada-commitment-00166648">Politico</a> во својата анализа.

„Она што се случува сега е дека сите трошат повеќе, а фактот дека Канаѓаните не се ни обидуваат да го направат тоа стана очигледен“, вели Макс Бергман, поранешен службеник за контрола на оружјето во Стејт департментот.

Од друга страна, можеби изгледа изненадувачки што Канада заостанува во трошењето, иако се покажа како силен сојузник на други полиња - од купувањето американско оружје, до блиската координација со САД во одбраната на Северна Америка, до распоредувањето на силите во Ирак и Авганистан. 

Сепак, од разговорите со дипломати од земјите членки на НАТО, како што пренесува Политико, јасно е дека на сојузниците им е доста кога станува збор за издвојувањата за одбраната.

„Тие ќе продолжат да се тврдоглави“ затоа што нема вистинска казна за неисполнување на целите на алијансата, е оценката на еден вработен во американскиот Конгрес, кој, како и некои други интервјуирани во Политико, сакаше да остане анонимен за да зборува на оваа тема.

 „Европејците се фрустрирани што ги критикуваат, додека Канада не го чувствува истиот притисок од Вашингтон“, додава тој.

Канада, една од 12-те основачки членки на НАТО, лесно го потпиша ветувањето од 2014 година дека ќе потроши два отсто од БДП за одбрана, откако рускиот претседател Владимир Путин го зазеде украинскиот полуостров Крим. 

Алијансата како целина контроверзно се придвижи кон таа цел, но во текот на оваа година, 23 од 32 членки на НАТО ќе бидат на висина на задачата бидејќи стравувањата од плановите на Путин надвор од Украина се зголемуваат на источното крило на алијансата.

Но меѓу нив не се Канада и Белгија, кои не само што не ја исполнуваат целта за распределба на два отсто, туку и барањето да потрошат 20 отсто за нова опрема. Сепак, за разлика од Канада, Белгија вели дека ќе ги исполни целите до 2035 година, додека Канада не ги откри своите намери во врска со краен рок.

Канадскиот случај е особено фрустрирачки, објаснуваат дипломатите, бидејќи Отава изгледа случајно и нема чувство на итност, и покрај значителните проблеми со застарената воена опрема, и покрај силната економија. 

Војската на Канада е толку недоволно финансирана што половина од нејзината опрема се смета за „недостапна и неупотреблива“, се вели во протечениот внатрешен извештај. 

„Канадската јавност навистина не ја гледа потребата“, вели Филип Лагасе од канадскиот универзитет Карлтон. 

„Ако бевме принудени да избираме помеѓу трошоците за одбрана, социјалните програми или даночните намалувања, одбраната секогаш ќе беше на последно место. Значи, нема политичка корист од исполнувањето на ветувањата“, објаснува тој.

Позицијата на Канада поттикна двопартиска група од 23 американски сенатори да го преземе исклучително реткиот чекор да испрати писмо до премиерот Џастин Трудо во мај, во кое се вели дека се „загрижени и длабоко разочарани што најновата проекција за Канада покажа дека нема да ги исполни своите обврски од 2 отсто. во текот на овие децении“. 

И ситуацијата може да стане многу полоша за Канада ако Трамп биде избран во ноември, бидејќи тој ќе забележи дека Франција и Германија се засилиле, додека во исто време годините на деинвестирање ја оставија канадската војска недоволно опремена и неподготвена.

Два проценти не е горната граница, туку само дното

Рамнодушноста на канадските политичари кон ситуацијата беше целосно прикажана во април, кога владата на Трудо објави нова одбранбена политика од само 1,7 отсто до 2030 година. 

Веста ја изложи Отава на критики од сојузниците со оглед на силната економија на земјата, нискиот долг и водечката позиција во голем број меѓународни безбедносни прашања. Покрај тоа, канадскиот став дава лош пример за другите. 

„Мислам дека она што го прави Канада им олеснува на европските земји да стигнат таму полека“, рече еден европски дипломат.

Дипломат од друга земја на НАТО вели дека американските власти често ја издвојуваат Канада во дискусиите како земја која не прави доволно за да го одреди патот по кој има намера да стигне до 2 отсто од БДП, притоа укажувајќи на сè потажната состојба на арсеналот на Канада како резултат на недоволно инвестирање. 

„Имаше јасен притисок од Американците дека споделувањето на товарот е многу важно. Тие го велат тоа генерално, иако конкретно ја посочија Канада како земја што не успева да остане во чекор со повеќето сојузи“, рече функционерот. 

Ставот на Вашингтон, какo вели еден од вработените во Конгресот, е дека „сите мора да донесуваат тешки одлуки“ за тоа како да трошат за одбрана, дури и богатите земји како Канада. 

„Тоа е она што значи да се биде лидер. А ние не гледаме дека Канада го прави тоа“.

Во телевизиско интервју минатиот месец, началникот на штабот за одбрана на Канада, генералот Вејн Ер, изјави брутално јасно и искрено дека недоволното инвестирање во одбраната значи дека „војската што ја имаме во моментов не е подготвена да одговори на заканите што ги гледаме“. 

Запрашан за немањето план за остварување на распределбата на два проценти, тој рече: 

„Јас не го бранам и никој во униформа не го брани“.

На самитот на НАТО во Вашингтон, според Политико, ќе биде јасно дека два проценти не се горната граница, туку дното, основата, најниската од она што се очекува земјите членки да придонесат во нивните одбранбени буџети, вели дипломат од земја членка на НАТО. 

Во меѓувреме, земји како САД, Полска, Норвешка и Естонија веќе ја поминаа распределбата на три проценти или јавно објавија планови за нејзино остварување.

Поткопување на кредибилитетот

Од мандатот на Трамп, а особено од почетокот на руската сеопфатна инвазија на Украина, „има очекувања за споделување на товарот и сериозност на одбраната што Канада не ги исполнува“, рече еден официјален претставник од земја-членка на НАТО која далеку ја надмина границата од два проценти алокации.

Сојузниците кои не трошат најмалку два отсто од својот БДП за одбрана, сериозно го поткопуваат сопствениот кредибилитет и заедничкото одвраќање, нагласи советникот во Министерството за одбрана на една членка на НАТО, истакнувајќи дека неуспехот на мала и намалена група земји дури и да изготви патот за постигнување на ова има сериозни политички последици во САД, но и пошироко.

Неисполнувањето на стандардите поставени од Брисел „се користи како изговор за напади врз НАТО и Европа од страна на оние делови од странската и безбедносната заедница кои ја поддржуваат стратегијата „Кина на прво место“ или припаѓаат на изолационистичкиот камп“, рече претставникот. 

„Таквата политика темелно ја поткопува довербата во тие сојузници.“

За време на неговата посета на Вашингтон во мај, новиот канадски министер за одбрана Бил Блер ги отфрли критиките дека Канада нема намера да се приклучи на „клубот од два проценти“. 

„Се надевам дека кога ќе се вратиме во Вашингтон на самитот во јули, ќе можеме да ги убедиме нашите сојузници дека Канада ги разбира своите обврски“, им рече тој на новинарите тогаш. 

„Има уште да се направи. Ќе направиме повеќе, мора да направиме повеќе... Сакам да можам да ги убедам сојузниците дека сега ја работиме работата. Ние сме фокусирани на тоа и работиме напорно на тоа“ рече меѓу другото Блер.

Има и добри вести, но...

Иако, има и добри вести од Канада. Од 2016 до 2017 година, буџетот за одбрана на Отава повеќе од двојно се зголеми од 13,5 милијарди американски долари на 29 милијарди американски долари. 

Главните зделки беа купување на 88 американски борбени авиони Ф-35, 16 шпионски авиони Посејдон П-8А и почеток на работа на голем проект за изградба на 15 фрегати за морнарицата. 

Новиот документ за одбранбена политика повикува на дополнителни инвестиции за да и се помогне на Канада да достигне 1,7 отсто од БДП до 2030 година. 

„Што значи дека речиси тројно ќе ги зголемиме трошоците за одбрана на Канада од 2014 година. Всушност, ќе ги зголемиме трошоците за одбрана за 27 отсто само во текот на следната година“, рече портпаролот на Министерството за одбрана, Даниел Минден.

Планот на Канада за модернизација на командата за воздушна одбрана на Северна Америка (НОРАД), објавен во 2022 година, предвидува инвестирање дополнителни 38,6 милијарди американски долари во текот на 20 години во заедничката канадска и американска воздушна и ракетна одбрана. 

Канадските власти, исто така, сакаат да инвестираат во нова класа на подморници за да ги заменат старите и често нефункционални подморници од класата Викторија. Отава размислува за конвенционални модели и модели на нуклеарен погон што треба да ги градат различни меѓународни партнери, но сè уште нема цврсти планови, поради што алокациите за нови подморници сè уште се на задната страна.

И покрај сето ова, Канада, исто така, паѓа на друг показател за НАТО. 

Како дел од ветувањето од два проценти, државите исто така се согласија да потрошат 20 проценти за купување нова опрема. 

Канада и Белгија се единствените членки кои сè уште не го прават тоа. 

Додека Полска инвестира десетици милијарди во купување американски и јужнокорејски тенкови, повеќе ракетни фрлачи и борбени авиони, Германија го зголемува производството на оклопни возила и артилериски гранати, а малите балтички држави ги користат своите мали буџети за дизајнирање и изградба на нови беспилотни летала и ги собира ресурсите за купување ракетни системи со долг дострел и противвоздушна одбрана, Отава сè уште не сака да потроши за одбрана.

Иако, за разлика од многу други земји, Канада не може да се жали на забавена економија или зголемен долг. 

„Канада секогаш зборува за тоа колку е одговорна за соодносот на долгот и БДП... Значи, ако продолжите да зборувате за тоа колку сте успешни финансиски и фискални, луѓето ќе речат: „Во ред, тогаш имате простор да направите повеќе“, заклучи Лагасе.

(Vecer.mk <a href="https://www.politico.com/news/2024/07/08/nato-summit-canada-commitment-00166648">VIA)</a>

НАТО го губи трпението со својaтa богатa основачка: „Се дават во пари, но не им е гајле, нè исмеваат сите нас!“