Постојат неколку психолошки состојби за кои е познат точниот датум кога се дефинирани или настанале.
Еден од нив е Стокхолмскиот синдром - резултат на грабеж кој цела Шведска го памети дури 50 години подоцна. Никој не е повреден во заложничката криза која цела држава ја гледаше на телевизија шест дена, но последиците се уште се видливи. Освен што го дефинираше синдромот, настанот што ја потресе Шведска беше инспирација за бројни филмови и серии и тема на многу документарни филмови.
На 23 август 1973 година, Швеѓаните се разбудија со веста дека здравјето на кралот Густав VI Адолф се влошува и дека престолонаследникот е со него. Монархијата на северот на Европа полека ги започна подготовките за промена на тронот.
Сепак, еден човек донел важна одлука која ќе ги наруши плановите на многу луѓе. Јан-Ерик Олсон, кој издржуваше затворска казна, доби неколку дена одмор.
Наместо да ги помине дома и да се врати на отслужување на казната, Олсон имал други планови - решил да ограби банка. Тој се упатил кон центарот на Стокхолм, на Нормамсторг, до филијалата на Кредитбанкен, една од најголемите банки во Шведска во тоа време.
[caption id="attachment_1241340" align="alignnone" width="1583"]
Филијалата на Кредитбанкен брзо беше опколена од силни полициски сили[/caption]
Набргу по нејзиното отворање, тој со автоматска пушка во рака упаднал во банката, а во чантата меѓу другото имал и муниција и експлозив.
Надевајќи се дека ќе помислат дека е странец, тој зборувал на англиски со она што Њујоркер тогаш го објави како чист американски акцент.
Кога влегол во банката пукал во таванот и извикал „Забавата само што почнува“. Некои клиенти и вработени истрчале кон излезите и успеале да побегнат. Многумина останаа во банката, додека неколку од нив побараа засолниште во трезорот.
Олсон набрзо го извадил својот транзистор од торбата и пуштил рок музика, зголемувајќи го звукот до максимум.
После тоа, отишол во трезорот и нашол четворица вработени кои ќе станат негови заложници - Биргита Лундблад, Елизабет Олдгрен, Кристин Енмарк и Свен Сефстром. Ги врзал и ги оставил во трезорот.
Полицијата, благодарение на системот за предупредување што го активирал некој, брзо стигнала до банката.
Првиот офицер кој пристигнал на местото на грабежот, Морган Рајландер, влегол во банката и разговарал со Олсон на англиски. Во банката сè уште имало клиенти, кои главно лежеле на подот. Разбојникот побарал во банката да дојде полицаец со повисок чин.
Додека Рајландер телефонирал во седиштето на полицијата, инспекторот Ингемар Валпефелд пристигнал во банката. Инспекторот побарал од Олсон да го спушти оружјето, но разбојникот одбил и по кратко време го застрелал и го ранил Валпефелд во раката.
Кога Рајландер се вратил во салата на банката, Олсон ја вперил пушката во него и го прашал:
„Мислиш ли дека може да ми недостигаш оттука?“ Тој не пукал, туку побарал од полицаецот да ги извади сите од банката освен заложниците од трезорот.
Набргу потоа, Свен Торандер, шеф на Одделот за убиства на полицијата во Стокхолм, пристигнал во банката за да започне преговори со разбојникот.
Олсон го пречекал со крената пушка, барајќи од него да ја соблече јакната и да се сврти. Потоа ги поставил своите услови: побарал три милиони круни, два панцирни елеци, два шлемови, автомобил „форд мустанг“ и Кларк Улофсон да дојде во банка од затвор.
View this post on Instagram
Кој е Кларк Улофсон
Во времето на грабежот во Стокхолм, Кларк Улофсон, познат во јавноста како Кларк, ја отслужуваше казната во затворот со висок степен на обезбедување во Норчепинг, 160 километри југозападно од Стокхолм. За грабеж во Гетеборг е осуден на шест години затвор.
Кларк Улофсон го запознал Олсон додека ја отслужувал казната во Калмар, а меѓу органите на редот станал познат по неговите бегства. Еднаш успеал да стигне до Либан.
Министерот за правда Ленарт Гејер, со поддршка на владата, одлучи да го ослободи Улофсон за да посредува во преговорите со Олсон, но рече и дека полицијата, која истиот ден формираше база на подот на банката, не смее да дозволи разбојник да избега од банката.
Една година подоцна, во интервју за Њујоркер, Олсон рече дека сметал на исполнување на неговите барања поради два фактори – длабоко вкоренетата аверзија на Швеѓаните кон насилството и фактот дека изборната кампања е во полн ек.
Веќе попладне, околу 16 часот, полицијата го донела Кларк Улофсон, врзан со лисици на двајца полицајци, во банката во Стокхолм.
Откако влегол во банката, на шведски прашал: „Што се случува овде?“.
Олсон потоа почнал да зборува на шведски, што не ги изненадило заложниците бидејќи цело време ги слушал вестите на транзисторот.
[caption id="attachment_1241339" align="alignnone" width="1041"]
Кларк Улофсон во трезорот со заложниците - полициска фотографија[/caption]
Грабежот привлече големо внимание кај медиумите, кои заборавија на изборната кампања и на кралот на умирање.
Сите шест дена, колку што траеше драмата во банката, на телевизијата која емитуваше емисии само навечер се емитуваше цел ден програма, а насловните страници беа посветени само на грабежот.
Подоцна полицијата извести дека Олсон се смирил по пристигнувањето на Кларк, а Кристин Енмарк во едно сведочење по грабежот рекла дека заложниците се чувствувале безбедно со двајцата, но се плашеле дека полицијата може да ја наруши и нивната безбедност.
Следниот ден Кристин Енмарк разговараше со шведскиот премиер Улоф Палме. Таа рече дека е многу незадоволна од тоа како тој како премиер и полицијата го третираат грабежот.
Таа му рекла дека целосно им верува на Кларк и Олсон, дека сака да ја пуштат да оди со разбојниците и дека ќе биде негова вина доколку разбојникот ги убие заложниците.
„Навистина сум многу разочарана од тебе, Палме. Цел живот сум социјалдемократ и сега мислам дека седиш и играш шах со нашите животи. Не можеш ли да не пуштиш, со Кларк и разбојникот?“, му рече Енмарк на премиерот Палме.
Стокхолмски синдром или перење мозок
Поради тој разговор со Палме, како и последователните изјави на заложниците, психологот Нилс Беџерот, кој на барање на полицијата во Стокхолм го анализирал однесувањето на заложниците по грабежот, нивните реакции ги опишал како „перење мозоци“.
Тој првично ја нарече состојбата Нормамсиндромет, по плоштадот каде што се наоѓа банката, а подоцна, надвор од Шведска, беше наречен Стокхолмски синдром.
Станува збор за многу специфична психолошка состојба, во која се здружуваат киднаперите и заложниците. За тоа придонесуваат повеќе фактори, особено времето, бидејќи колку повеќе време поминува, толку е поголема можноста за Стокхолмски синдром.
Дополнително, на зближувањето влијае и големината на просторијата во која се наоѓаат киднаперот и заложникот, исполнувањето на барањата, сличноста на политичките ставови и слично.
Бидејќи синдромот е резултат на специфичен сет на околности, тешко е да се најдат голем број луѓе кои го доживуваат Стокхолмскиот синдром да спроведат сериозни студии, што го отежнува одредувањето на ефектите од состојбата.
Шестиот ден од почетокот на грабежот, на 28 август, полицијата пуштила солзавец низ дупката што претходно ја пробила над трезорот, по што влегла во приземјето на банката.
И покрај заканите на Олсон дека ќе ги убие заложниците во случај на напад со гас, по еден час тој и Кларк и се предале на полицијата, која ги извела од банката.
Јан-Ерик Олсон беше осуден на десет години затвор, додека на Кларк Улофсон, и покрај тоа што полицијата го испрати во банка и тврдеше дека не помогнал во грабежот, му беше продолжена затворската казна.
Влијание врз популарната култура
Стокхолмскиот синдром и грабежот во Нормамсторг беа инспирација за бројни филмови и серии.
Триесет години по грабежот, снимен е шведскиот телевизиски филм Нормалмсторг кој бил инспириран од настаните, но не ги следел верно.
Канадскиот филм Стокхолм од 2016 година, во кој главните улоги ги толкуваат Итан Хок и Нуми Рапас, ги пренесе настаните нешто поверно.
Најновата креација која се занимава со грабежот, барем делумно, е серијата Кларк на Нетфликс, која се занимава со животот на Кларк Олофсон. Во серијата беа користени и снимки од телевизиското емитување на грабежот.
Стокхолмскиот синдром се споменува и во популарната шпанска серија La Casa de Papel, во која една од хероините која беше држена како заложник им се придружи на разбојниците и го доби прекарот Стокхолм.
За необичниот настан во центарот на Стокхолм беа снимени голем број документарни филмови, туристите се уште се сликаат покрај зградата во која порано беше банката, а Швеѓаните се уште се сеќаваат на грабежот кој пред педесет години го наруши мирното скандинавско секојдневие.
(Vecer.mk VIA)
Фото: профи
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
