Борис Николаевич Елцин (1 февруари 1931 – 23 април 2007) беше руски политичар и прв претседател на Руската Федерација од 1991 до 1999 година. Неговиот мандат беше обележан со значајни политички и економски реформи, но и бројни контроверзии и лична борба со алкохолизмот.
Роден во селото Бутки, во регионот Свердловск, Елцин дипломирал на Политехничкиот институт Урал во 1955 година како градежен инженер. Тој се приклучил на Комунистичката партија на Советскиот Сојуз (КПСС) во 1961 година, постепено напредувајќи низ партиските редови. Во 1976 година, тој стана прв секретар на Регионалниот комитет на Свердловск, каде што се здоби со репутација на одлучувачки и енергичен лидер.
Пристигнување во Москва и конфликт со Горбачов
Во 1985 година, под водство на Михаил Горбачов, Елцин беше поканет во Москва да ја преземе функцијата прв секретар на Московскиот градски комитет на КПСС. Тој се залагаше за радикални реформи и го критикуваше бавното темпо на промени, што доведе до конфликт со Горбачов. Поради несогласувања со раководството на партијата, тој беше сменет од функцијата во 1987 година и исклучен од Политбирото.
И покрај политичките проблеми, Елцин ја задржа својата популарност меѓу граѓаните. Во 1990 година бил избран за претседател на Врховниот совет на Руската СФСР, а во 1991 година станал првиот директно избран претседател на Руската Федерација. За време на пучот во август 1991 година, Елцин одигра клучна улога во сузбивањето на обидот за државен удар, зацврстувајќи ја својата позиција како лидер на реформистичките сили.
Контроверзи за време на претседателскиот мандат
Мандатот на Елцин беше обележан со бројни контроверзии. Неговите економски реформи, познати како „шок терапија“, доведоа до брза транзиција кон пазарна економија, што резултираше со хиперинфлација, пад на животниот стандард и зголемување на невработеноста. Приватизацијата на државните претпријатија честопати беше нетранспарентна, што овозможи да се создаде нова класа на олигарси.
Во 1993 година дојде до конфликт меѓу Елцин и рускиот парламент, кој кулминираше со уставна криза. Откако парламентот ги отфрли неговите реформи, Елцин го распушти Врховниот совет, што доведе до вооружени судири во Москва. На крајот, војската го поддржа Елцин, а кризата заврши со насилно задушување на отпорот во парламентот.
За време на мандатот на Елцин, Русија ја водеше и Првата чеченска војна (1994-1996), што резултираше со големи загуби од двете страни и критики од меѓународната заедница за кршење на човековите права.
Борба против алкохолизмот
Склоноста на Елцин кон алкохол беше јавна тајна и честопати доведуваше до непријатни ситуации. Еден од најпознатите инциденти се случи за време на посетата на Вашингтон во 1995 година, кога Елцин, наводно под дејство на алкохол, беше виден како се обидува да фрли такси пред Белата куќа во долна облека, сакајќи да нарача пица. Овој и слични инциденти го нарушија неговиот углед и покренаа прашања за неговата способност да ја води земјата.
Иако медиумите повремено известуваа за инцидентот, тој стана познат на пошироката јавност дури во 2009 година, кога Тејлор Бранч ја објави својата книга The Clinton Tapes, базирана на интервјуа со претседателот.
„Агентите на тајната служба го пронајдоа Елцин среде ноќ на авенијата Пенсилванија, целосно пијан и облечен само во долна облека, викајќи дека му треба такси“, напиша Бранч. „Елцин зборуваше нејасно и гласно се расправаше со збунетите агенти. Тој одби да се врати во Блер Хаус, каде што престојуваше, инсистирајќи дека му треба такси за да земе пица“.
Кога Бранч ја праша Клинтон како заврши ситуацијата, претседателот ги крена рамениците и рече: „Па, ја доби својата пица“.
Но, Клинтон потсети дека Елцин се обидел нешто слично следната вечер. „Избегнувајќи го обезбедувањето, тој се спушти по задните скали во подрумот на Блер Хаус, каде што обезбедувањето на зградата го помеша со пијан натрапник“, рече Бранч.
„Елцин беше во краткорочна опасност додека руските и американските агенти не ја разјаснија ситуацијата. Клинтон заклучи дека овој инцидент, иако се случил во внатрешноста на Блер Хаус, претставувал уште поголема безбедносна закана од доцните ноќни лов на пица на Елцин.
Оставка и подоцнежен живот
Што се однесува до скандалите, администрацијата на Елцин беше обвинета за масовна корупција, особено за време на процесот на приватизација. Благодарение на неговите економски реформи, олигарсите стекнаа огромно богатство, додека мнозинството од населението осиромаши.
Покрај тоа, Елцин беше обвинет за злоупотреба на власта, особено за време на уставната криза во 1993 година, кога армијата беше искористена за насилно потиснување на опозицијата во парламентот.
Крајот на неговиот мандат беше означен со скандал поврзан со наводно перење пари преку Банката на Њујорк, во кој неговите блиски соработници беа осомничени за финансиска измама. Иако Елцин никогаш не бил формално обвинет, неговите афери и слабости оставиле длабока трага на неговото политичко наследство.
На 31 декември 1999 година, Борис Елцин ненадејно поднесе оставка како претседател на Русија. Во своето обраќање до нацијата, Елцин се извини за грешките направени за време на неговото владеење и изрази уверување дека е време нова генерација политичари да го преземе раководството на државата. Тој ја донесе одлуката во време кога неговиот рејтинг на одобрување беше на историски ниско ниво, а Русија се соочуваше со сериозни внатрешни проблеми, вклучувајќи ја и војната во Чеченија.
Оставката на Елцин беше и дел од пошироката стратегија за обезбедување имунитет од можно кривично гонење. Како дел од договорот, Елцин го назначи Владимир Путин, тогашен премиер, за вршител на должноста претседател на Русија, обезбедувајќи ја неговата политичка иднина.
Владимир Путин како наследник
Владимир Путин, поранешен агент на КГБ и директор на ФСБ, стана вршител на должноста претседател веднаш по оставката на Елцин. Тој брзо стана популарен благодарение на неговиот одлучувачки стил на водство и ветување за стабилност.
На претседателските избори во март 2000 година, Путин победи убедливо, воведувајќи нова ера во руската политика. Неговото владеење беше дефинирано со консолидација на моќта, економска стабилизација и растечко отстапување од демократските стандарди.
Оставката на Елцин го означи крајот на хаотичниот период во руската историја и почетокот на ерата на Путин, кој ќе ја обликува модерната Русија, но и Европа, во наредните децении. Во февруари 2022 година, Путин ја нападна Украина, а војната предизвика тектонски поместувања низ целиот свет.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
